Architektura proekologiczna. Dom pasywny. Inteligentny budynek. W ciągu kilku ostatnich lat określenia te stały się bardzo popularne. Tak popularne, że… zatraciły swoje oryginalne znaczenie, stając się wręcz nazwami własnymi. Warto zatem przyjrzeć się im bliżej, aby zrozumieć współczesną architekturę i jej odniesienia do otaczającego środowiska.
Architektura proekologiczna to szeroki termin. Zalicza się do niej m.in. architektura rodzima (vernacular architecture) – wykorzystująca lokalne materiały, nurt eco-tech – wykorzystujący zaawansowaną technologię do realizacji idei prośrodowiskowych, architektura pasywna, obejmująca obiekty o niewielkiej kubaturze, np. domy jednorodzinne. Szczególny rozwój przeżywa sustainable architecture – architektura zrównoważonego rozwoju, określenie oparte na zasadzie racjonalnego gospodarowania zasobami, aby zaspokoić potrzeby obecnych oraz przyszłych pokoleń.
Coraz częściej mówi się, że architektura powinna być nie tylko PROEKO, ale przede wszystkim LOGICZNA*. Normy w budownictwie wyznaczają standardy zapotrzebowania na energię cieplną, szczelności przegród, rodzaj wentylacji. Ale poza oszczędzaniem energii ważne jest, jak ją uzyskamy. Nie jest trudno zaprojektować budynek, a następnie wyposażyć go w szereg zintegrowanych, bardzo drogich urządzeń odzyskujących ciepło. Sztuką jest takie projektowanie, które zapewnia minimalizowanie strat ciepła poprzez świadome wykorzystanie cech i elementów otoczenia.
Wspólnym mianownikiem architektury proekologicznej jest zastosowanie dwóch rodzajów rozwiązań – pasywnych i aktywnych. Rozwiązania pasywne opierają się na optymalizacji energetycznej budynku poprzez wykorzystanie naturalnych cech środowiska. Zwarta bryła zapewnia zmniejszenie strat ciepła przez przegrody zewnętrzne. Części budynku ukryte pod ziemią mniej się wychładzają. Przestrzenie buforowe umożliwiają gromadzenie ciepła. Właściwe proporcje powierzchni przeszklonych do pełnych oraz ustawienie budynku względem stron świata wprowadzają równowagę między optymalizacją energetyczną a właściwym klimatem wnętrza. Mądre projektowanie polega na wykorzystaniu potencjału środowiska już na poziomie tworzenia koncepcji architektonicznej.
Z drugiej strony mamy rozwiązania aktywne, czyli urządzenia techniczne służące do pozyskiwania energii ze źródeł naturalnych, np. kolektory słoneczne, turbiny wiatrowe. W tej kategorii umieścić można wszelkie instalacje służące do odzyskiwania ciepła wytworzonego wewnątrz oraz sterujące zużyciem energii w budynku.
Każda architektura, zarówno w przypadku domów jednorodzinnych, jak i wielopiętrowych biurowców, wymaga zmierzenia się z innymi wyzwaniami. Mimo różnic w skali i stopniu skomplikowania budynków można zauważyć podobieństwo w podejściu do projektowania obiektów proekologicznych. Gdy odpowiemy już na pytania, jakie potrzeby budynek powinien zaspokajać i jak będzie użytkowany, należy wykonać dokładną analizę sytuacyjną.
Świadomość źródeł hałasu i zanieczyszczeń, kierunku ekspozycji słonecznej oraz działania wiatru umożliwiają określenie, który czynnik będzie utrudnieniem, a który można wykorzystać do uzyskania bądź zaoszczędzenia energii. Wiatr w przypadku budynków wysokich może wspomagać cyrkulację powietrza we wnętrzu. Intensywne nasłonecznienie zapewnia uzyskanie efektu szklarniowego. Ciepło nagromadzone w dużej kubaturze ogrzewa mniejsze przestrzenie prywatne.
Z kolei właściwy dobór materiałów elewacyjnych powinien zapewnić szczelność powłoki zewnętrznej. Po uwzględnieniu relacji formy budynku do otoczenia można zacząć uzbrajać obiekt w systemy uzupełniające – systemy zacieniające, układy transportujące światło dzienne w głąb obiektu, instalacje wentylacyjne, ogniwa fotowoltaiczne, systemy odzyskujące ciepło – sterowane najczęściej za pomocą centralnego systemu sterowania BMS.
Rozwój architektury wymaga od projektantów interdyscyplinarnego podejścia do procesu tworzenia budynku. Stosowanie nowych technologii nie jest jednak jedynym wyznacznikiem nowoczesności. To mądrość wykorzystania poszczególnych elementów sprawia, że użytkownik nie tylko podziwia, ale również czuje i rozumie współczesną architekturę.
* Na podstawie wypowiedzi dr inż. arch. Katarzyny Zielonko-Jung
Autor: mgr inż. arch. Agnieszka Lecyk