Budownictwo zużywa 40% energii oraz emituje ok. 35% gazów cieplarnianych do atmosfery. Duże zużycie zasobów naturalnych i energii stawia nowe wyzwania zarówno producentom materiałów budowlanych, jak i inwestorom. Zasadniczą potrzebą stała się ochrona środowiska naturalnego oraz poprawa warunków zdrowotnych.
Zrównoważony rozwój zgodnie z ustawą „Prawo ochrony środowiska” (DzU nr 62 poz. 626 z 2001 r.) definiowany jest jako „rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
W Polsce zrównoważone budownictwo jest nową i niezbędną potrzebą społeczną. Obserwuje się coraz większe zainteresowanie firm międzynarodowych budynkami biurowymi nazywanymi „zielonymi biurami”, które otrzymały lub w najbliższym czasie otrzymają ekologiczne certyfikaty. Budynki te dzięki zastosowaniu w nich nowoczesnych, ekologicznych rozwiązań materiałowych i technologicznych zużywają ok. 30% mniej energii niż budynki tradycyjne i są przyjazne dla środowiska naturalnego. Przebywanie w takich budynkach wpływa również korzystnie na pracowników.
Budownictwo zrównoważone rozpatrywane jest w trzech głównych aspektach: ekologicznym, ekonomicznym i ergonomicznym (socjalno-kulturowym).
Aspekt ekologiczny realizuje się przez:
- oszczędność energii (zwiększenie efektywności energetycznej budynku),
- ochronę zasobów naturalnych (ograniczenie zużycia surowców),
- zmniejszenie emisji CO2 do atmosfery,
- wykorzystanie energii odnawialnej (słonecznej, wiatrowej, z ziemi),
- efektywne wykorzystanie wody,
- ograniczenie ilości odpadów i zanieczyszczeń,
- redukcję zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych,
- recykling materiałów budowlanych,
- zwiększenie powierzchni biologicznie czynnych (pionowych i poziomych, np. dachy zielone, elewacje zielone, fot. 1),
- stosowanie ekologicznych technologii i materiałów budowlanych (innowacyjne rozwiązania).
Aspekt ekonomiczny powiązany jest z kosztami inwestycji. Dzięki zastosowaniu innowacyjnych, ekologicznych rozwiązań wyższe koszty wykonawstwa rekompensowane są niższymi kosztami eksploatacji budynku, co w konsekwencji powoduje późniejsze oszczędności. Już na etapie projektowania obiektów budowlanych zgodnych ze zrównoważonym rozwojem powinna być redukowana materiałochłonność i energochłonność w celu znacznego obniżenia kosztów.
W aspekcie ergonomicznym głównymi założeniami są: komfort mieszkania, estetyka, ochrona zdrowia i bezpieczeństwo użytkowników.
We wnętrzach powinien być zapewniony odpowiedni mikroklimat (właściwa temperatura i wilgotność powietrza), ochrona przed hałasem oraz optymalne oświetlenie. Szczególnie ważne jest stosowanie ekologicznych materiałów budowlanych niezawierających szkodliwych substancji. Powinny być one pozyskiwane i wytwarzane lokalnie, co ogranicza drogę transportu i zmniejsza emisję CO2.
Projektowanie
Podczas projektowania budynku zrównoważonego powinno się uwzględniać:
- właściwą lokalizację,
- wykorzystanie lokalnych zasobów naturalnych,
- ograniczenie strat ciepła (np. przez zastosowanie nowoczesnych rozwiązań izolacji termicznej ścian, okien i dachu),
- możliwość wykorzystania energii odnawialnej,
- możliwość wykorzystania elementów prefabrykowanych (ograniczenie odpadów),
- maksymalne wykorzystanie światła dziennego,
- stosowanie materiałów pochodzenia naturalnego i odnawialnych (np. glina, drewno, len, korek, kamień, wełna owcza, słoma),
- wykorzystanie materiałów pochodzących z recyklingu,
- stosowanie materiałów łatwo wymienialnych (prosty demontaż),
- możliwość zmiany funkcji budynku przy zachowaniu jego formy i konstrukcji (elastyczność rzutu budynku, m.in. dzięki stosowaniu układów szkieletowych, bezryglowych stropów i przestawnych ścianek działowych),
- ochronę istniejących wartościowych elementów dziedzictwa kulturowego i naturalnego,
- regionalne cechy środowiska naturalnego.
W zrównoważonym budownictwie dużą rolę ogrywają energooszczędne rozwiązania techniczne i materiały budowlane mające na celu akumulację ciepła (np. odpowiednio masywne ściany, wysokowartościowe izolacje termiczne), izolacje akustyczne, specjalne projekty okien, rozwiązania instalacyjne (pompy ciepła, kolektory słoneczne). Podczas projektowania zwraca się szczególną uwagę na odpowiednią wentylację pomieszczeń (wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła). Dlatego już w fazie powstawania koncepcji budynku zrównoważonego wymagana jest współpraca specjalistów wielu branż, świadomych wszystkich założeń zrównoważonego rozwoju.
Budynek zrównoważony rozpatrywany jest dzisiaj całościowo głównie pod kątem oddziaływania na środowisko naturalne. Brany jest pod uwagę cały cykl życia budynku (LCA – Life Cycle Assessment – ocena cyklu życia): od pozyskania złóż surowców naturalnych przez produkcję materiałów budowlanych po proces wznoszenia obiektu, oddania do użytkowania, a następnie eksploatację aż do jego utylizacji.
Certyfikaty
Międzynarodowe organizacje do oceny budynków zrównoważonych wprowadziły specjalne, wielokryterialne systemy certyfikacji ekologicznej. Najbardziej popularne to: amerykański LEED (Leadership in Energy and Environmental Design), brytyjski BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) oraz niemiecki DGNB (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen).
Budynek z certyfikatem ekologicznym podnosi prestiż całej inwestycji i jest wizytówką deweloperów, którzy w ten sposób mogą zaistnieć na rynku jako ekologiczni deweloperzy, dbający o środowisko naturalne. Również najemcy chętniej wybierają „zielone powierzchnie biurowe”, które pozytywnie wpływają na zdrowie i samopoczucie pracowników, i w dodatku przynoszą korzyści ekonomiczne.
Na każdy system certyfikacji składają się różne kategorie zawierające grupy kryteriów, które musi spełniać budynek zrównoważony. Istnieją również systemy oceny, które uwzględniają tylko jedno kryterium, np. certyfikat Green Building wydawany przez Komisję Europejską. Zdarza się, że jeden budynek otrzymuje kilka certyfikatów, np. certyfikat LEED i Green Building lub certyfikat LEED i BREEAM.
Aby budynek spełniał określone wymagania i otrzymał certyfikat, potrzebny jest licencjonowany doradca (assessor), który przeprowadzi inwestora przez cały proces certyfikacji, doradzi w podejmowaniu decyzji w zakresie zastosowania w budynku ekologicznych rozwiązań spełniających dane kryteria.
Licencjonowani doradcy muszą mieć odpowiednie kwalifikacje do przeprowadzenia oceny budynków, których właściciele występują o certyfikat. W zależności od systemu (i jego schematu) są oni w różny sposób szkoleni przez organizacje wydające certyfikaty. Szkolenia kończą się egzaminami i kontynuacją współpracy przy projektowaniu budynków zrównoważonych.
System LEED wydawany przez USGBC (U.S. Green Building Council) przewiduje trzy poziomy akredytacji specjalistów: LEED Green Associate, LEED AP (Accredited Professional) oraz najwyższy LEED Fellow.
Za pomocą systemu LEED oceniane są budynki różnego typu (zarówno nowe, jak i istniejące): budynki biurowe, przemysłowe, handlowe, mieszkalne, szkolne, szpitalne, założenia urbanistyczne, wnętrza budynków. W systemie LEED budynek zrównoważony może otrzymać jedną z czterech ocen: LEED pass, LEED silver, LEED gold i LEED platinum.
W systemie oceny BREEAM przyznawanym przez organizację BRE (Building Research Establishment) licencjonowany doradca międzynarodowy (Breeam International Assessor) samodzielnie ocenia budynek i konsultuje to z centralą BRE, do której należy ostateczna decyzja o przyznaniu certyfikatu. Breeam International Assessor ma również kwalifikacje do stosowania Breeam International Bespoke, gdzie kryteria oceny są opracowywane przez BRE i dostosowywane do danego budynku i warunków lokalnych.
Opracowano również schemat do oceny budynków już istniejących – BREEAM In-Use. Licencjonowany doradca może go stosować po uzyskaniu licencji BREEAM, tzw. BREEAM In-Use Auditor.
System BREEAM może być stosowany do oceny budynków (zarówno nowych, jak i istniejących): biurowych, przemysłowych, handlowych oraz założeń urbanistycznych znajdujących się w dowolnym miejscu na świecie. Jest systemem rozpowszechnionym do certyfikacji budynków w Europie (schemat BREEAM Europe Commercial). System BREEAM zawiera pięć poziomów ocen: pass, good, very good, excellent i outstanding.
System oceny DGNB został opracowany przez Niemieckie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen) i jest również systemem wielokryterialnym. Umożliwia on otrzymanie certyfikatu na trzech poziomach: bronze, silver, gold. W najbliższych latach system DGNB będzie rozpowszechniany i stosowany również w Polsce, ponieważ obecnie trwają prace nad dostosowaniem go do warunków polskich.
Ideę zrównoważonego budownictwa wspierają i promują różne organizacje, np. międzynarodowa World Green Building Council (WGBC), a w Polsce m.in. Polish Green Building Council (PLGBC). Są to organizacje typu non-profit, których zadaniem jest uświadamianie społeczeństwu zalet budynków realizowanych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Organizowane są liczne spotkania specjalistów wielu branż, konferencje i szkolenia.
Wymagania
Do 9 lipca 2012 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej mają za zadanie zmianę krajowych regulacji dotyczących charakterystyki energetycznej budynku. Mówi o tym dyrektywa 2010/31/UE, w której zaznaczone jest wymaganie obniżenia zużycia energii w budownictwie o 20%. Natomiast od 9 lipca 2013 r. każdy nowo powstały budynek będzie musiał spełniać odpowiednie normy dotyczące minimalnej charakterystyki energetycznej. Wymóg ten obejmować będzie również budynki istniejące, w których planowana jest większa modernizacja.
Największym wyzwaniem dla budownictwa od końca 2020 r. zgodnie z dyrektywą 2010/31/UE dla wszystkich nowych budynków (a budynków użyteczności publicznej już od 2018 r.) jest obowiązek niemal zerowego zużycia energii przez budynki. Stworzy to wysokie wymagania dla inwestorów, którzy zysków energetycznych będą poszukiwać m.in. w energii ze źródeł odnawialnych. Dużą rolę w tworzeniu budynków zeroenergetycznych odegrają innowacje i nowoczesne materiały budowlane. Już na etapie planowania budynku należy szukać innowacyjnych rozwiązań materiałowo-technologicznych (np. systemów oszczędzania wody i energii, systemów kontroli środowiska wewnętrznego) oraz dobierać odpowiednie materiały budowlane.
Materiały budowlane
Dla producentów materiałów budowlanych istotne staje się wdrażanie materiałów odpowiednio oznakowanych. Zastosowanie ich powinno być analizowane w kontekście całego budynku. Obecnie wprowadzane są różnego rodzaju oceny wyrobów budowlanych, takie jak: ekoznaki, deklaracje środowiskowe, certyfikaty środowiskowe. Wiele materiałów zawiera informacje producentów odnośnie do wykorzystania ich wkładu w ochronę środowiska naturalnego. Materiał budowlany, który uwzględnia wszystkie ekologiczne, ekonomiczne i ergonomiczne założenia zrównoważonego rozwoju, oznacza się pozytywnym bilansem cyklu życiowego (LCA).
LCA jest to proces oceny efektów, jaki dany wyrób wywiera na środowisko naturalne podczas całego cyklu życia. Zawiera on ocenę ilościową wszelkich pozytywnych i negatywnych wpływów danego produktu na środowisko naturalne z wykorzystaniem wskaźników odnoszących się do minimalizacji odpadów, emisji oraz zużycia zasobów.
Cykl życia wyrobu (LCA) składa się z kilku zasadniczych faz:
- wydobycie surowca,
- produkcja materiału,
- transport,
- montaż,
- okres użytkowania budynku (ok. 50–100 lat),
- likwidacja (recykling, ponowne użycie).
Ocena dotycząca pojedynczego wycinka cyklu życiowego produktu nie jest w pełni obiektywna, dlatego materiał budowlany (według LCA) powinien być analizowany w ujęciu całościowym. Jest to naukowy sposób oceny i porównywania wyrobów budowlanych. W budynku powinno się stosować materiały z podobnie długimi cyklami życia, ponieważ będzie to gwarancją, że nie okaże się konieczna częsta wymiana materiałów i nie powstaną dodatkowe koszty spowodowane przez modernizację. Ochrona zasobów naturalnych oraz zagospodarowanie odpadów mają znaczący wpływ na bilans ekologiczny materiału.
Prawo
W Polsce ciągle czekamy na całościową regulację prawną wspierającą zrównoważone budownictwo, czyli na:
- odpowiednie przepisy wykonawcze, które ułatwiłyby realizację projektów wykorzystujących energię odnawialną,
- systemowe rozwiązania w prawie podatkowym,
- ulgi i dotacje unijne dla budownictwa realizowanego zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju,
- współpracę inwestorów z instytucjami mogącymi dofinansowywać inwestycje zrównoważone (np. przez ekopożyczki).
Obecnie uzyskanie dofinansowania na budynek zrównoważony trwa dość długo, wydłuża czas budowy i przerywa płynność realizacji inwestycji budowlanej.
Dlatego tak ważne jest dalsze promowanie w Polsce budownictwa zrównoważonego i uświadamianie społeczeństwu jego ekologicznych i ekonomicznych korzyści. W przyszłości budowanie nieekologiczne stanie się nieopłacalne. Cieszy fakt, że coraz więcej budynków w Polsce (głównie biurowych) otrzymuje certyfikaty ekologiczne.
Autor: mgr inż. Aleksandra Pluta