Podstawowa wiedza o prawie patentowym przyda się niejednemu inżynierowi. Prezentujemy więc artykuł, w którym przedstawiono dziesięć wskazówek na temat zgłoszeń patentowych i prawa patentowego. Artykuł dotyczy prawa obowiązującego w USA, które trochę różni się od obowiązującego w Polsce i innych krajach, ale wskazówki są na tyle ogólne, że mogą z nich skorzystać inżynierowie, zwłaszcza jeśli podejrzewają, że ich prawa zostały naruszone.
Co to jest patent?
Najprościej rzecz ujmując, jest to umowa, zgodnie z którą rząd udziela ograniczonego w czasie monopolu na dany wynalazek. Błędne, choć powszechne, jest przekonanie, że patent zapewnia wynalazcy prawo do wykorzystywania własnego wynalazku. Nie jest to prawdą. W rzeczywistości patent daje jego posiadaczowi prawo do uniemożliwienia innym wykorzystania opatentowanego wynalazku.
Przyznanie patentu wymaga, aby wynalazek był „nowatorski” (nowe urządzenie lub proces, którego wcześniej nie było), „nieoczywisty” (coś, czego nikt nie mógłby sam łatwo wymyślić) oraz „przydatny” (mający praktyczne zastosowanie).
Wiele patentów dotyczy wynalazków, które usprawniają istniejące wynalazki. Możliwe jest więc, że wynalazca – lub firma, dla której pracuje wynalazca – musi uzyskać licencję od posiadacza innego patentu, aby móc wykorzystywać opatentowany przez siebie wynalazek w wytwarzanym i oferowanym do sprzedaży produkcie.
Klasycznym, hipotetycznym przykładem jest wynalazek syreny dla wozu strażackiego. Aby wynalazca syreny mógł produkować i oferować w sprzedaży wozy strażackie z nowo opatentowaną syreną, być może najpierw będzie musiał uzyskać licencję na patent dotyczący wozów strażackich. Wyobraźmy sobie, że ktoś inny jest wynalazcą czerwonej lampy sygnalizacyjno-ostrzegawczej dla wozów strażackich. W takim przypadku, aby produkować i sprzedawać wozy strażackie z syreną i „kogutem”, ten ostatni wynalazca będzie musiał zdobyć licencję na dwa patenty: na wóz strażacki i na syrenę.
Po co ubiegać się o patent?
Zgłoszenie patentowe ma kilka celów.
- Zabezpieczenie udziału w rynku
Jeśli pewna firma wytwarza produkt wykorzystujący opatentowany wynalazek, poinformowanie ogółu społeczeństwa – w tym konkurencji – o posiadaniu patentu może zapobiec sytuacji, w której konkurenci inwestują czas i pieniądze w konkurencyjny produkt, mogący naruszyć patent tej firmy.
- Poszerzanie portfela patentów jako strategia ofensywna lub defensywna.
Pozywając konkurencję z tytułu naruszenia praw patentowych (co w obszarze własności intelektualnej jest na porządku dziennym), możemy liczyć na korzystniejszy wynik postępowania, jeśli opatentowaliśmy wszystkie swoje komercyjne technologie. Z kolei jeśli to my zostaniemy pozwani o naruszenie cudzego patentu, większy zasób własnych patentów stanowi najlepszą obronę w przypadku roszczenia wzajemnego czy pozwu o naruszenie patentu przez partnera w przypadku porozumienia między firmami o wzajemnym udostępnianiu patentów.
- Ułatwienie transferu technologii
Patent zapewnia ochronę prawną i ułatwia licencjonowanie lub sprzedaż technologii innym.
Patent czy tajemnica handlowa?
Alternatywą wobec zgłoszenia patentowego, a tym samym ujawnienia swojego wynalazku w trakcie tego procesu, jest potraktowanie wynalazku jako tajemnicy handlowej. Wybór zależy od tego, jak trudno byłoby innym odtworzyć projekt określonego produktu lub procesu.
Jeśli łatwo rozłożyć nasz wynalazek na czynniki pierwsze, powinniśmy go opatentować, aby zapewnić mu ochronę przed kopiowaniem oraz na wypadek, gdyby ktoś inny w dobrej wierze i niezależnie opracował taki sam wynalazek.
Jeśli jednak rekonstrukcja naszego wynalazku jest praktycznie niemożliwa lub bardzo mało prawdopodobna, patent może dawać mniej korzyści niż tajemnica handlowa. Ochrona pod postacią tajemnicy handlowej może okazać się atrakcyjniejsza, przede wszystkim dlatego, że nie jest ograniczona czasowo. Praktyczna zasada nakazuje, aby za pomocą patentu chronić produkty, natomiast większe korzyści zapewni tajemnica handlowa dotycząca np. procesów produkcyjnych czy składników sosu.
Zgłoszenie tylko przy pomocy rzecznika patentowego
Jednym z największych błędów, jakie może popełnić wynalazca, jest samodzielne pisanie i składanie zgłoszenia patentowego. Wszechstronna znajomość wynalazku nie daje wynalazcy kwalifikacji do opracowania zgłoszenia i ubiegania się o patent. W wyniku takiego postępowania wynalazca może nie otrzymać patentu (z powodu odrzucenia zgłoszenia przez urząd patentowy) lub uzyskać patent o zakresie zbyt szerokim (co czyni go nieskutecznym) lub zbyt wąskim (niezapewniającym dostatecznej ochrony). Przy ubieganiu się o patent warto skorzystać z usług rzecznika patentowego.
Wybór właściwego rzecznika patentowego
Nie wszyscy rzecznicy patentowi mają takie same kwalifikacje. Warto dowiedzieć się, jaką wiedzą techniczną dysponuje dany specjalista. Chociaż większość rzeczników patentowych może zajmować się szerokim spektrum technologii, niewątpliwie najlepiej wybrać osobę specjalizującą się w dziedzinie, której dotyczy nasz wynalazek. Wiedza i doświadczenie rzecznika patentowego to zatem ważne kryteria, które musimy uwzględnić podczas poszukiwań. Wyborowi osoby, która będzie reprezentować nasze interesy, powinniśmy poświęcić tyle wysiłku, ile wymaga wybór innych ważnych specjalistów.
Zgłoszenie patentowe w trybie tymczasowym – nie zawsze najlepszy wybór
Wprawdzie przewidziane w amerykańskim prawie patentowym zgłoszenie patentowe w trybie tymczasowym (provisional patent application) ma swoje miejsce w arsenale środków egzekwowania praw własności intelektualnej, jednak wielu wynalazców błędnie zakłada, że po napisaniu i złożeniu takiego zgłoszenia ich wynalazek zyskuje ochronę. Korzyści z takiego postępowania może natomiast określić rzecznik patentowy. Zgłoszenie w trybie tymczasowym służy ustanowieniu daty złożenia zgłoszenia patentowego oraz może zostać przekształcone w zgłoszenie patentowe w ciągu roku od daty zgłoszenia.
Gdzie składać zgłoszenia patentowe?
Zgłoszenie patentowe powinniśmy składać tylko w tych krajach, w których zamierzamy egzekwować prawa z patentu. Pamiętajmy, że patent nie uprawnia nas do faktycznego wykorzystywania wynalazku, ale do odebrania tego prawa innym (a także do udzielenia licencji na patent lub wystąpienia na drodze sądowej z tytułu naruszenia patentu, co może doprowadzić do uzyskania zakazu sądowego lub odszkodowania). Większość amerykańskich posiadaczy patentów, a także osób czy podmiotów spoza USA, często występuje na drogę sądową właśnie w USA.
Dla amerykańskich wynalazców spory sądowe w innych krajach mogą być trudniejsze. Poza tym inne kraje nie dopuszczają zastępstwa prawnego na zasadach prowizyjnych, jak ma to miejsce w USA, w związku z czym dla niezależnego wynalazcy koszty sporu sądowego w sprawie naruszenia patentu w sądzie poza granicami USA mogą być zaporowe.
Prawidłowe oznaczenie produktu lub usługi odpowiednimi numerami patentów po ich uzyskaniu
W ten sposób zostaje spełniony wymóg oznakowania, które informuje potencjalnych sprawców naruszenia, że dany produkt lub usługa są objęte ochroną patentową. Jeśli na naszych produktach nie znajdą się numery patentów, spadają nasze szanse na uzyskanie odszkodowania z tytułu naruszenia patentu. Oznakowanie stanowi informację dla osób lub podmiotów, które mogłyby naruszyć nasze prawa, o istnieniu patentu i ryzyka jego naruszenia oraz stanowi konieczny element wykonywania praw patentowych.
Umieszczenie na produktach informacji „Patent zgłoszony”
Umieszczenie takiej formuły na produkcie sygnalizuje konkurencji, że dany produkt wkrótce (przy odrobinie szczęścia) zostanie opatentowany. Warto jednak jej użyć, jeśli tylko faktycznie wniesiono zgłoszenie patentowe lub zgłoszenie patentowe w trybie tymczasowym. Nieuzasadnione użycie formuły „Patent zgłoszony” jest sprzeczne z prawem i może zostać ukarane grzywną.
Co robić (a czego nie robić), jeśli podejrzewamy, że zostały naruszone nasze prawa patentowe?
Po ustaleniu, że patent został naruszony, musimy zachować ostrożność. Nie kontaktujmy się z osobą lub podmiotem, których dotyczy nasze roszczenie. W odpowiedzi na takie działanie sprawca naruszenia mógłby ubiegać się o wyrok deklaratywny. Stanowiłoby to z jego strony uderzenie wyprzedzające: w efekcie posiadacz patentu musiałby bronić się przed zarzutem, że patent jest nieważny, nie można wykonać praw patentowych lub nie zostały one naruszone.
Dlaczego to takie ważne? Ponieważ składając wniosek o wyrok deklaratywny, druga strona może wybrać sąd, w którym będzie prowadzone postępowanie, a w dodatku posiadacz patentu występuje wtedy jako strona pozwana, a nie skarżąca. Posługując się analogią ze świata sportu, ostrzeżenie osoby winnej naruszenia, że narusza nasz patent, odbiera nam możliwość ataku, spycha nas do defensywy oraz stanowi dla przeciwnika zaproszenie do gry na naszej połowie boiska.
Nie warto czekać z założonymi rękami. Chociaż nie powinniśmy bezpośrednio kontaktować się ze sprawcą naruszenia, nie możemy zrezygnować z jakiegokolwiek ruchu, ponieważ tym samym umożliwilibyśmy sprawcy obronę opartą na naszym zaniedbaniu poprzez niedokonanie odpowiedniej czynności prawnej. Zaniedbanie to polega na niepowzięciu przez posiadacza patentu działań przeciwko znanemu sprawcy naruszenia w odpowiednim terminie po odkryciu naruszenia. W efekcie możemy stracić możliwość odszkodowania z tytułu zaistniałego naruszenia.
Do pomocy w egzekwowaniu patentów warto zaangażować kancelarię adwokacką specjalizującą się w dziedzinie własności intelektualnej lub firmę zajmującą się egzekwowaniem patentów. Samodzielną próbę wykonania praw przysługujących z tytułu posiadanego patentu można bowiem przyrównać do operacji neurochirurgicznej prowadzonej na samym sobie. Wybrany zespół specjalistów powinien mieć na swoim koncie wygrane procesy o naruszenie patentów oraz korzystne orzeczenia dla ich posiadaczy. Tylko raz możemy stanąć w obronie naszego patentu, więc wybierzmy najlepszych specjalistów w danej dziedzinie.
Rich Ehrlickman jest wiceprezesem firmy General Patent Corp. (GPC), specjalizującej się w egzekwowaniu i licencjonowaniu patentów, oraz prezesem firmy IPOfferings (wchodzącej w skład Grupy GPC) oferującej usługi pośrednictwa i doradztwa w dziedzinie patentów.
Autor: Rich Ehrlickman, General Patent Corp.