W Polsce znajduje się ponad 70 tys. zabytkowych nieruchomości. 2/3 z nich wymaga renowacji, a około 7% wymaga natychmiastowych działań[1]. Jak wynika z analiz naukowych odnowienie zabytków to nie tylko dbanie o bezpieczeństwo i symbole historii ale także realny zysk dla miasta lub regionu. Najpierw jednak trzeba sporo zainwestować. Każdy z projektów renowacyjnych wymaga bowiem indywidualnego podejścia.
Polska posiada aż 14 dóbr wpisanych na światową listę UNESCO, co daje nam 9. miejsce w Europie i 15. na świecie. Prawie każdy większy region naszego kraju posiada swój program opieki nad zabytkami, w których z kilkuletnim wyprzedzeniem planowane są działania rewitalizacyjne: jednocześnie na płaszczyźnie „makro”, mówiące o potrzebach konkretnego regionu, jak i na poziomie „mikro” – wytycznych konserwatorskich zogniskowanych na konkretnych budynkach. Plany te często finansowane są z budżetu miasta lub dofinansowania UE. Przykładem jest choćby Łódź, w której znaczna część łódzkich mieszkalnych obiektów zabytkowych miasta, stanowiących ponad 70% wszystkich obiektów regionu, wymaga działań konserwatorskich. Łódź realizuje program „Miasto kamienic”, który od 2011 roku inicjuje prace rewitalizacyjne w wybranych kamienicach na terenie Śródmieścia. Tylko w dwa lata od startu projektu miasto przeznaczyło na ten cel aż 56 mln zł[2]. Łodzi dotyczy również największy w Polsce, a może też w Europie, projekt rewitalizacji obszarowej – modernizacji centrum miasta, w ramach którego miliard złotych będzie pochodziło z funduszy Unii Europejskiej. Cały projekt (łącznie 200 kamienic komunalnych) może potrwać nawet kilkadziesiąt lat.
Podobne projekty rewitalizacyjne, choć już nie na tak dużą skalę posiada praktycznie każde miasto w Polsce. To dobre wiadomości tym bardziej, że z badań naukowych wynika, iż dbanie o zabytki przynosi szereg korzyści społeczności lokalnej[3]. Piękne, bezpieczne i funkcjonalne obiekty przyciągają turystów oraz liczne usługi, stają się istotnym zasobem kulturalnym, kształtują kapitał społeczny, a także z racji wymagających warunków przystosowania do użytku i utrzymania – źródłem innowacji. Zanim jednak tak się stanie trzeba sporo zainwestować. Szacuje się, że renowacja starego budynku do nowych standardów i funkcji – np. biurowych czy mieszkaniowych to koszt od 20 do 50% większy niż nowej nieruchomości. Jednym za powodów jest konieczność indywidualnego podejścia do każdego z budynków. Nie można tu zastosować rozwiązań typu „kopiuj-wklej”. Czasem prawdziwym wyzwaniem jest dostosowanie budynku do współczesnych potrzeb i wymogów.
Wartość dodana BHP
Sztuka konserwacji zabytków opiera się na zasadzie minimalnej ingerencji, czyli jak najmniej inwazyjnego działania przy jednoczesnym maksymalnym zabezpieczeniu dzieła. Regulacje prawne związane z pracami konserwatorskimi oraz priorytety zleceniodawcy często oddalają projekt od wspomnianej zasady. Jak znaleźć złoty środek?
– Temat renowacji zabytków jest bardzo wdzięczną i rozległą płaszczyzną, o której można by dużo mówić. Każdy projekt jest indywidualny i to do niego dobiera się system pracy oraz wykorzystywane technologie, a nie odwrotnie – komentuje Marcin Bargłowski, kierownik budowy w Skanska S.A.
W swoim portfolio Skanska ma ponad 20 dużych projektów związanych z renowacją zabytków i każdy z nich realizowany był w bardzo zindywidualizowany sposób. Warto wspomnieć też choćby o Fabryce Sztuki – Art_Inkubator w Łodzi. Inwestycja obejmowała przebudowę dawnego kompleksu Zakładów Włókienniczych Karola Wilhelma Scheiblera. Nowe oblicze projektu to wielofunkcyjne przestrzenie ekspozycyjne, galerie, pracownie konferencyjno-szkoleniowe. Obiekt przeszedł wiele zmian, a sam stał się przestrzenią kreatywną dla nowoczesnego odbiorcy, budując tym samym kulturowo-architektoniczny charakter miasta. Nie mniejszą uwagę do zachowania „duszy” zabytku przyłożono przy projekcie remontu Pałacu Oppersdorfów we Wrocławiu. Renowacja była powiązana z budową biurowca Dominikański, za którego realizację była odpowiedzialna Skanska Property Poland. Pałac zaznał wcześniej licznych zmian i procesów remontowych, przez co pojawił się dylemat – które elementy architektoniczne należy bezsprzecznie pozostawić w niezmienionej formie, a przy których można pozwolić sobie na modyfikacje. Szereg konsultacji skoncentrowanych na randze i wartości historycznej poszczególnych elementów pozwolił znaleźć satysfakcjonujące konserwatorów rozwiązanie.
– Jednak w każdym z budynków, w którym nadzorowałem prace, pojawiły się dwa niezmienne elementy, związane z bezpieczeństwem: winda dla niepełnosprawnych oraz instalacje przeciwpożarowe, dostosowujące budynek do współczesnych standardów – kontynuuje Marcin Bargłowski.
Tak właśnie firma Skanska pracowała przy modernizacji neorenesansowego budynku sądu przy ul. Kaszubskiej 42 w Szczecinie. Głównym celem projektu było dostosowanie obiektu do aktualnych wymogów przeciwpożarowych oraz zadaszenie wewnętrznego dziedzińca. W efekcie, aby zachować charakter architektoniczny budynku, powierzchnia sądu zwiększyła się o 600 mkw. Większość dodatkowej przestrzeni zajęło zadaszone Biuro Obsługi Klienta, czytelnia, pomieszczenia Krajowego Rejestru Karnego, biura podawcze czy zaplecze socjalne dla pracowników. Ekipa renowacyjna Skanska, która odnawiała budynek, oprócz wprowadzenia nowoczesnego systemu przeciwpożarowego, zadbała także o instalację systemu monitoringu i dozorowania, systemu antywłamaniowego oraz antynapadowego. W efekcie po niespełna dwóch latach prac w budynku znalazły się także dodatkowe przestrzenie przeciwpożarowe – klatki schodowe z systemem oddymiania oraz oświetlenie ewakuacyjne. Działania te nie wpłynęły na wygląd i rozkład innych pomieszczeń.
Budynek pełen niespodzianek
Niektóre z projektów poddanych renowacji zapewniają ekipom remontowym szereg przygód. To doświadczenia utrudniające pracę, jednak nie zawsze – często to cenne odkrycia architektoniczne i archeologiczne. Przykładem takiej „niespodzianki” był projekt odnowy i rozbudowy zespołu Klasztornego Panien Dominikanek w Piotrkowie Trybunalskim dla Rektoratu Kościoła Akademickiego Panien Dominikanek, realizowany przez firmę Skanska.
– Już na samym początku projekt okazał się bardzo niestandardowy. Zespół był przygotowany na określone warunki, a po przystąpieniu do pracy te okazały się bardziej wymagające, niż sugerowały nasze analizy. Np. jeden z przeznaczonych do demontażu stropów okazał się starszy, niż zakładaliśmy. Konserwator stwierdził, że należy go zostawić i odnowić. Tak też zrobiliśmy – dodaje Bargłowski. – Budynek co chwilę odkrywał przed nami swoje nowe tajemnice, wymuszając zmiany charakteru pracy, jednakże dobra organizacja i znajomość przepisów nie opóźniły naszych terminów. W większości były to odkrycia niesamowicie ciekawe, a przy tym cenne. Najciekawsze z nich to m.in. zdobione siestrzany, stare palenisko służące kiedyś do ogrzewania obiektu, a nawet wnęki w glifach okiennych, które podobno służyły kiedyś zakonnicom jako „podręczne szafki” na dewocjonalia.
Częstymi odkryciami przy pracach o podobnych charakterze są też stare gazety, kapsle, butelki czy nawet pozostałości po podziemnych pomieszczeniach.
Głównym celem modernizacji było dostosowanie budynku do nowej funkcji – Centrum Idei Ku Demokracji. Nie mniej istotne było wzmocnienie konstrukcji obiektu, wykonanie zadaszenia dziedzińca na potrzeby sali wielofunkcyjnej i dostosowanie całości do wymogów przeciwpożarowych. To jedna z tych inwestycji, które diametralnie zmieniły budynek. Nie tylko wizualnie, bo klasztor prezentuje po renowacji zupełnie nową jakość i pomieszanie zabytkowego designu z nowoczesnymi rozwiązaniami, ale zmieniono także układ pomieszczeń i wprowadzono do budynku liczne nowoczesne rozwiązania.
Wspólny mianownik
Każdy z projektów renowacyjnych cechuje się swoim indywidualnym charakterem, priorytetami, a nawet barierami utrudniającymi pracę, jednak wspólnym mianownikiem wszystkich remontowanych obiektów jest troska o bezpieczeństwo – budynku oraz jego użytkowników. Choć często także sposób wprowadzania instalacji jest mocno zindywidualizowany, to cel jest zawsze ten sam. Obecne przepisy mocno akcentują wagę systemów przeciwpożarowych, jednak wykonawcy projektów wykorzystują okazję i zapewniają w budynku dodatkowe systemy bezpieczeństwa.
– Płynne poruszanie się po płaszczyźnie zasad BHP pozwala odpowiednio wcześnie zaplanować zadania tak, by wykonać je nie narażając życia i ludzi w nie zaangażowanych oraz osób postronnych – tłumaczy Marcin Bargłowski. – Przy renowacji budynków zabytkowych często samodzielnie trzeba też zaprojektować „rozwiązania indywidualne”, gdyż nie zawsze na gotowy projekt można przełożyć wykorzystane w innym budynku rozwiązania. To sprawia, iż praca w budynkach zabytkowych staje się dużo bardziej wymagająca. Jednak cel pozostaje ten sam – zwiększenie bezpieczeństwa budynku, a tym samym danie gwarancji na jego długowieczność.
Źródło: Skanska
[1] Narodowy Instytut Dziedzictwa, styczeń 2016.
[2] http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/907657,mia100-kamienic-skreca-w-kierunku-rewitalizacji-calych-kwartalow,id,t.html
[3] Rola zabytków w gospodarce – wybrane zagadnienia, Katarzyna Kubiszewska, Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, 2014.
