Odnawialne źródła energii (OZE) znajdują coraz powszechniejsze zastosowanie w budownictwie (nie tylko mieszkaniowym, lecz także użyteczności publicznej czy obiektach przemysłowych). Dzięki ich wykorzystaniu można ogrzewać pomieszczenia, podgrzewać wodę użytkową, a także wytwarzać energię elektryczną.
Chociaż problematyka odnawialnych źródeł energii jest coraz bardziej popularna, niestety nie nadążają za nią rozwiązania prawne. W artykule zostaną przedstawione podstawowe kwestie prawne związane z wykorzystaniem OZE w budynkach.
Prawo energetyczne w Polsce
Najważniejsze regulacje prawne dotyczące energetyki zostały zawarte w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne wraz z aktualizacjami i zmianami (DzU z 2012 r., poz. 1059 oraz DzU z 2013 r., poz. 984). Przepisy tej ustawy mają zastosowanie także przy wytwarzaniu energii ze źródeł odnawialnych, które zostały w ustawie zdefiniowane jako źródła wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątków roślinnych i zwierzęcych (art. 3 pkt 20 Ustawy Prawo energetyczne). Choć definicja jest niezwykle szczegółowa, to jednak prawo energetyczne nie definiuje żadnych procedur w zakresie instalowania różnego rodzaju urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii w budynkach. Należy zatem w tej kwestii sięgnąć do innych przepisów i rozporządzeń.
W zakresie budownictwa możliwości instalacji odnawialnych źródeł energii są ogromne. Dotyczy to w szczególności energetyki słonecznej, dlatego że tego typu instalacje są najłatwiejsze do montażu na budynkach i w ich bezpośrednim otoczeniu (głównie chodzi tu o kolektory słoneczne – bardzo popularne w Polsce ze względu na dofinansowanie inwestycji – oraz panele fotowoltaiczne). Coraz częściej wykorzystywana jest w budownictwie również energia geotermalna (pompy ciepła) oraz, przede wszystkim w nowoczesnym rolnictwie, automatyczne kotły na biomasę.
Zaczynając proces budowy obiektu, należy już na etapie projektowania uwzględnić instalacje i systemy odnawialnych źródeł energii, zwracając również uwagę na lokalne uwarunkowania klimatyczne, kwestie techniczne i ekonomiczne. Zasadność zastosowania danego rodzaju instalacji OZE zależy zarówno od warunków konkretnej lokalizacji, jak i od parametrów danego źródła odnawialnego. To wszystko należy wziąć pod uwagę, planując inwestycję, tak aby w przyszłości zastosowanie odnawialnych źródeł energii było nie tylko rozwiązaniem proekologicznym, ale i uzasadnionym ekonomicznie.
Instalacje OZE w budynku w świetle przepisów
Polskie regulacje prawne dotyczące budownictwa to przede wszystkim ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2013 r., poz. 1490) wraz aktami wykonawczymi, w szczególności z rozporządzeniem ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690, z późn. zm.). Przepisy te nie nakładają obowiązku instalowania urządzeń wykorzystujących OZE, nie podają też jakichkolwiek wymaganych lub dopuszczalnych poziomów zastosowania OZE w budownictwie.
Przepisy prawa budowlanego wprowadzają jedynie pewne ułatwienie w instalowaniu małych, wolno stojących instalacji w budynkach. Zgodnie z art. 29 ust. 2. pkt. 16 ustawy Prawo budowlane nie jest wymagane pozwolenie na budowę w zakresie montażu pomp ciepła, urządzeń fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kW oraz wolno stojących kolektorów słonecznych. Art. 30 ust. 1 pkt. 3. lit. b ustawy Prawo budowlane stanowi także, że wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu urządzeń o wysokości powyżej 3 m na obiektach budowlanych wymaga dokonania zgłoszenia wykonywania takich robót. Jeśli zatem dana konstrukcja mocująca na budynku nie przekracza 3 m wysokości, do jej instalacji, w świetle obowiązujących przepisów, nie jest nawet konieczne dokonanie przez inwestora zgłoszenia wykonywania robót budowlanych.
W przypadku gdy dana konstrukcja mocująca na budynku przekracza 3 m wysokości, ustawa Prawo budowlane wymaga, aby inwestor dokonał zgłoszenia robót budowlanych. W zgłoszeniu należy określić rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych oraz termin ich rozpoczęcia. Do zgłoszenia trzeba dołączyć oświadczenie o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane oraz, w zależności od potrzeb, odpowiednie szkice lub rysunki, a także pozwolenia, uzgodnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami. W razie konieczności uzupełnienia zgłoszenia właściwy organ nakłada na zgłaszającego, w drodze postanowienia, obowiązek uzupełnienia w określonym terminie brakujących dokumentów, a w przypadku ich nieuzupełnienia wnosi sprzeciw, w drodze decyzji. Istotnym utrudnieniem dla inwestora jest montaż urządzeń wykorzystujących OZE na budynku zabytkowym, bowiem wówczas zawsze wymagane jest uzyskanie pozytywnej opinii konserwatora zabytków.
Narzędzia WSPARCIA dla OZE
W celu pobudzenia podmiotów rynkowych do inwestycji w źródła odnawialne i ich instalacji w ramach inwestycji budowlanych wdrożono liczne programy wsparcia.
Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków
Istotnym aktem prawnym dotyczącym budownictwa, stymulującym wykorzystanie OZE w budynkach, jest ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (DzU z 2014, poz. 1200), która weszła w życie 9 marca 2015 r. Ustawa ta określa w szczególności zasady sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, zasady kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach oraz prowadzenia centralnego rejestru charakterystyki energetycznej budynków. W zakresie zasad kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach ustawa wprowadza regułę okresowej kontroli budynku przez właściciela lub zarządcę.
Premie – termomodernizacyjna oraz remontowa
Zachętę do modernizowania budynków oraz instalowania urządzeń wykorzystujących OZE stanowią tzw. premia termomodernizacyjna oraz premia remontowa, wprowadzone ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (DzU z 2014 r., poz. 712).
Ustawa stanowi, że premia termomodernizacyjna przysługuje inwestorowi, jeśli audyt energetyczny wykaże, że w wyniku termomodernizacji nastąpi m.in. zamiana źródła energii na źródło odnawialne. Wysokość premii termomodernizacyjnej stanowi 20% wykorzystanej kwoty kredytu zaciągniętego na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, jednak nie może wynosić więcej niż 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia i dwukrotność przewidywanych rocznych oszczędności kosztów energii, ustalonych na podstawie audytu energetycznego.
Premia remontowa przysługuje inwestorowi na spłatę części kredytu zaciągniętego na realizację przedsięwzięcia remontowego, jeżeli w wyniku jego realizacji nastąpi zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynku wielorodzinnego na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej co najmniej o 10%. Co istotne, możliwość uzyskania premii remontowej jest ograniczona jedynie do przedsięwzięć zrealizowanych w budynkach wielorodzinnych, których użytkowanie rozpoczęto przed 14 sierpnia 1961 r.
Krajowy plan działania w zakresie OZE
Ważnym aktem prawnym w zakresie OZE jest także „Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych”, który jest realizacją zobowiązania wynikającego z art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych został przygotowany na podstawie schematu przedstawionego przez Komisję Europejską (decyzja Komisji 2009/548/WE z 30 czerwca 2009 r. ustanawiająca schemat krajowych planów działania w zakresie OZE na mocy dyrektywy 2009/28/WE Parlamentu Europejskiego i Rady). Krajowy plan działania wskazuje: „Polska, doceniając potrzebę przejrzystości legislacyjnej w zakresie OZE, zmierza do wyodrębnienia i usystematyzowania mechanizmów wsparcia dla energii z OZE zawartych w aktualnych przepisach prawnych. Przeniesienie systemu wsparcia dla energii z OZE powinno dotyczyć w pierwszym etapie regulacji ustawowych z zastrzeżeniem przejściowych okresów obowiązywania rozporządzeń umożliwiających funkcjonowanie mechanizmów wsparcia dla energii z OZE. Zakłada się wypracowanie nowych zasad wsparcia energii wytworzonej z OZE, które będą zróżnicowane w zależności od nośnika energii odnawialnej, zainstalowanej mocy urządzeń generujących energię oraz daty włączenia do eksploatacji lub modernizacji. Nowe zasady wspierać będą rozwój rozproszonych źródeł energii odnawialnych, określą warunki zachowania praw już nabytych dla inwestycji zrealizowanych lub rozpoczętych, czas ich obowiązywania oraz pozwolą na zmniejszenie obciążeń dla odbiorcy końcowego. Szczegółowe rozwiązania zostaną zawarte w ustawie o odnawialnych źródłach energii”[1].
Zamierzenie szczytne, ale czy do osiągnięcia i kiedy? To nadal pozostaje niewiadomą dla inwestorów i osób zainteresowanych wdrożeniem w swoim budynku wykorzystania OZE.
Co dalej?
Niewątpliwie krokiem naprzód w polskim porządku prawnym jest rozpoczęcie prac w Sejmie nad ustawą o odnawialnych źródłach energii. Art. 4. projektu tej ustawy wprowadza możliwość sprzedaży niewykorzystanej na własne potrzeby energii elektrycznej, wytworzonej i wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej przez osoby fizyczne, nieprowadzące działalności gospodarczej. Wydaje się, że jest to dobre rozwiązanie, wspomagające polski przemysł energetyczny, jednak w chwili obecnej trudno ocenić skalę takiej nadprodukcji energii elektrycznej. Ustawa wprowadza także obowiązek zakupu niewykorzystanej przez wytwórcę energii elektrycznej.
Pozostaje mieć nadzieję, że prace nad tym aktem prawnym zakończą się szybko i ustawa niedługo wejdzie w życie. Zwłaszcza że, jak donoszą media publiczne, Trybunał Sprawiedliwości nosi się z zamiarem nałożenia na Polskę kilkudziesięciotysięcznej kary za każdy dzień opóźnienia we wdrożeniu dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
POSTSCRIPTUM
11 marca Prezydent Bronisław Komorowski podpisał ustawę z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii. Ustawa weszła w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia. Część przepisów, m.in. dotyczących nowych form wsparcia wytwórców z odnawialnych źródeł energii, wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.
Autor: Beata Sałdan, radca prawny
[1] „Krajowy plan działania w zakresie odnawialnych źródeł energii”, minister gospodarki, Warszawa 2010, s. 4, 28
