Wdrażanie idei smart grid pozwala na obniżenie kosztów i zwiększenie efektywności tzw. inteligentnych sieci elektroenergetycznych oraz zintegrowanie rozproszonych źródeł energii, w tym także energii odnawialnej.
Większości czytelników pojęcie smart grid kojarzy się zapewne z elektronicznymi licznikami prądu ze zdalnym odczytem wskazań. Tymczasem należy mieć świadomość, że tego typu liczniki stanowią tylko jeden z elementów tzw. smart meteringu, który z kolei wchodzi w skład idei smart grid, czyli inteligentnych sieci elektroenergetycznych, umożliwiających komunikację między wszystkimi uczestnikami rynku energii: wytwórcą, dystrybutorem oraz odbiorcą końcowym.
Podstawy prawne dla smart grid w prawie EU
Obecnie podstawę prawną dla wdrażania technologii smart grid w polskim porządku prawnym stanowi Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE (Dz. U. UE L 211/55) oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dz. Urz. UE L 315/1).
Wskazane powyżej dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie EU do umożliwienia końcowym odbiorcom energii dostępu do audytów energetycznych, nabycia po konkurencyjnych cenach indywidualnych liczników informujących o rzeczywistym zużyciu i czasie korzystania z energii (tzw. liczniki inteligentne), co w wielkim skrócie oznacza zobowiązanie do instalowania w budynkach liczników zdalnego odczytu, przez co należy rozumieć nie tylko liczniki energii, ale także innych mediów: gazu czy wody. Jeśli chodzi o państwa członkowskie Unii, do 2020 r. przynajmniej 80% konsumentów powinno być wyposażonych w inteligentne systemy pomiarowe.
Dyrektywy EU zalecają przedsiębiorstwom energetycznym optymalizację wykorzystania energii elektrycznej oraz stosowanie efektywnych energetycznie instrumentów regulacyjnych, w szczególności przez dostarczenie usług w zakresie zarządzania energią, rozwój systemów bilingowych i innowacyjnych formuł cenowych lub wprowadzenie, w stosownych przypadkach, inteligentnych systemów pomiarowych lub inteligentnych sieci.
Podstawy prawne dla idei smart grid w prawie polskim
Państwa członkowskie EU miały obowiązek dostosować się do postanowień ww. dyrektyw w terminie do 5 czerwca 2014 r. Czy Polska wywiązała się z tych obowiązków?
Polski ustawodawca w nieznacznym zakresie wprowadził do porządku prawnego uregulowania wynikające z dyrektyw unijnych. Od roku 2010 pojawiają się co rusz zapowiedzi wprowadzenia ustawy o inteligentnych sieciach, co ma na celu stworzenie warunków do inwestowania w inteligentne sieci. W roku 2011 przy Ministerstwie Gospodarki powstał nawet zespół doradczy do spraw związanych z wprowadzeniem inteligentnych sieci elektroenergetycznych w Polsce. W roku 2013 miały także miejsce dwukrotne konsultacje społeczne projektu stanowiska Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w sprawie interoperacyjności sieci smart grid. Niestety, do uchwalenia ustawy o inteligentnych sieciach nie doszło do tej pory.
W ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t. jedn. Dz. U. 2012, poz. 1059 z późn. zm.; zwanej dalej jako „Prawo energetyczne”) został dodany zapis art. 16 ust. 7 pkt. 4, zgodnie z którym przedsiębiorcy zobowiązani są do planowania przedsięwzięć w zakresie instalacji inteligentnych liczników i przetwarzania zgromadzonych w nich danych, co skutkuje ich montażem u coraz większej liczby odbiorców.
Polski ustawodawca wprowadził także w art. 9c Prawa energetycznego nowy ustęp 5c, zgodnie z którym „przez liczniki zdalnego odczytu rozumie się zespół urządzeń służących do pozyskiwania danych pomiarowych, umożliwiający dwustronną komunikację z systemem teleinformatycznym”. Niestety, w związku z tym, że przepisy prawa unijnego nie wprowadzają jednolitych wymagań dla inteligentnych liczników, także i w polskim porządku prawnym próżno szukać odpowiednich przepisów prawnych w tym zakresie. W mojej ocenie, gdyby takie szczegółowe uregulowania znalazły się w polskich przepisach, z całą pewnością ułatwiłoby to zasady montażu urządzeń do zdalnego odczytu w budynkach i przyspieszyło budowanie sieci energetycznych zgodnie z wytycznymi idei smart grids.
Z inteligentnymi licznikami związany jest także temat pozyskiwania i przetwarzania danych pomiarowych, przekazywanych z liczników zamontowanych w różnego rodzaju obiektach. Podstawa prawna w tej materii wskazana jest w art. 9c ust. 3 pkt 9a Prawa energetycznego. Przepis ten określa zakres obowiązków operatora systemu dystrybucyjnego. Do tych obowiązków należy umożliwienie realizacji umów sprzedaży energii elektrycznej, zawartych przez odbiorców przyłączonych do sieci ze względu na:
1. budowę i eksploatację infrastruktury technicznej i informatycznej, służącej pozyskiwaniu i transmisji danych pomiarowych oraz zarządzaniu nimi, zapewniającej efektywną współpracę z innymi operatorami i przedsiębiorstwami energetycznymi;
2. pozyskiwanie, przechowywanie, przetwarzanie i udostępnianie, w uzgodnionej pomiędzy uczestnikami rynku energii formie, danych pomiarowych dla energii elektrycznej pobranej przez odbiorców wybranym przez nich sprzedawcom i podmiotom odpowiedzialnym za bilansowanie handlowe oraz operatorowi systemu przesyłowego;
3. opracowywanie, aktualizację i udostępnianie odbiorcom oraz sprzedawcom ich standardowych profili zużycia, a także uwzględnianie zasad ich stosowania w instrukcji, o której mowa w art. 9 g;
4. udostępnianie danych dotyczących planowanego i rzeczywistego zużycia energii elektrycznej, wyznaczonych na podstawie standardowych profili zużycia dla uzgodnionych okresów rozliczeniowych;
5. wdrażanie warunków i trybu zmiany sprzedawcy energii elektrycznej oraz ich uwzględnianie w instrukcji, o której mowa w art. 9 g;
6. zamieszczanie na swoich stronach internetowych oraz udostępnianie do publicznego wglądu w swoich siedzibach:
– aktualnej listy sprzedawców energii elektrycznej, z którymi operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego zawarł umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej,
– informacji o sprzedawcy z urzędu energii elektrycznej, działającym na obszarze działania operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego,
– wzorców umów zawieranych z użytkownikami systemu, w szczególności wzorców umów zawieranych z odbiorcami końcowymi oraz ze sprzedawcami energii elektrycznej.
Istotnym aktem prawnym, o którym należy wspomnieć, pisząc o uwarunkowaniach prawnych wdrożenia idei smart grid, a zwłaszcza o inteligentnych licznikach energii, jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93, poz. 623, ze zm.). Rozporządzenie to nakłada na operatora systemu dystrybucyjnego energii obowiązek instalacji, na własny koszt, układu pomiarowo-rozliczeniowego w miejscu przygotowanym przez odbiorcę oraz systemu pomiarowo-rozliczeniowego w przypadku podmiotów zaliczonych do grup przyłączeniowych IV–VI, zasilanych z sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV, z wyłączeniem wytwórców (§ 13 ust. 4 pkt 2 ww. rozporządzenia).
Zgodnie z definicją zawartą w §3 ust. 1 pkt 1–6 tegoż rozporządzenia, jako poszczególne tzw. grupy przyłączeniowe można zdefiniować:
-> w grupie I: podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane bezpośrednio do sieci o napięciu znamionowym wyższym niż 110 kV;
-> w grupie II: podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane bezpośrednio do sieci o napięciu znamionowym 110 kV;
-> w grupie III: podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane bezpośrednio do sieci o napięciu znamionowym wyższym niż 1 kV, lecz niższym niż 110 kV;
-> w grupie IV: podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane bezpośrednio do sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV oraz mocy przyłączeniowej większej niż 40 kW lub prądzie znamionowym zabezpieczenia przedlicznikowego w torze prądowym większym niż 63 A;
-> w grupie V: podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane bezpośrednio do sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV oraz mocy przyłączeniowej nie większej niż 40 kW i prądzie znamionowym zabezpieczenia przedlicznikowego nie większym niż 63 A;
-> w grupie VI: podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane do sieci przez tymczasowe przyłącze, które będzie, na zasadach określonych w umowie, zastąpione przyłączem docelowym, lub podmioty, których urządzenia, instalacje i sieci są przyłączane do sieci na czas określony, lecz nie dłuższy niż rok.
Rozporządzenie w § 13 ust. 4 pkt 5 i 6 przewiduje również obowiązek przekazania danych pomiarowych odbiorcy, sprzedawcy oraz podmiotowi odpowiedzialnemu za rozliczanie niezbilansowania energii elektrycznej dostarczonej i pobranej z systemu oraz umożliwienia wglądu do wskazań układu pomiarowo-rozliczeniowego oraz dokumentów stanowiących podstawę do rozliczeń za dostarczoną energię elektryczną, a także do wyników kontroli prawidłowości wskazań tych układów.
Biorąc pod uwagę zasady rozliczania energii niezbilansowanej wskazane w § 15 ust. 2 ww. rozporządzenia, można dojść do uzasadnionego wniosku, że liczniki dla grup przyłączeniowych I–IV muszą pozwalać na zdalne pozyskiwanie informacji o nabytej lub sprzedanej energii elektrycznej, przedstawiających zbiór danych określający ilość energii elektrycznej – oddzielnie dla poszczególnych okresów rozliczeniowych. Wymóg ten nie istnieje natomiast w przypadku grupy V, która może być rozliczana na podstawie standardowego profilu zużycia.
Istotny jest także załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia, bowiem w pkt. II 2 unormowane są wymagania techniczne w zakresie przyłączenia do sieci urządzeń wytwórczych, sieci dystrybucyjnych, urządzeń odbiorców końcowych, połączeń międzysystemowych oraz linii bezpośrednich, podmiotów zaliczanych do III, IV, V i VI grupy przyłączeniowej.
Zdalny układ pomiarowo-rozliczeniowy powinien być zainstalowany dla odbiorców o mocy pobieranej co najmniej 40 kW lub rocznym zużyciu energii elektrycznej nie mniejszym niż 200 MWh. W przypadku odbiorców, którzy nie spełniają tych kryteriów (jak ma to miejsce w większości gospodarstw domowych), możliwe jest zainstalowanie układów pomiarowo-rozliczeniowych, pozwalających na rejestrowanie i przechowywanie w pamięci pomiarów mocy czynnej oraz zdalny odczyt – jednak wyłącznie w przypadkach określonych przez operatora systemu dystrybucyjnego w instrukcji ruchu i eksploatacji sieci.
W pkt. II 2. 5 załącznika nr 1 rozporządzenie wskazuje jedynie dwa wymagania odnoszące się do tzw. inteligencji licznika, w przypadkach określonych przez operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego w instrukcji:
-> układy pomiarowo-rozliczeniowe powinny umożliwiać rejestrowanie i przechowywanie w pamięci pomiarów mocy czynnej w okresach od 15 do 60 minut, w czasie określonym przez operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, nie dłużej jednak niż przez dwa okresy rozliczeniowe. Układy te powinny także automatycznie zamykać okres rozliczeniowy;
-> układy pomiarowo-rozliczeniowe powinny umożliwiać transmisję danych pomiarowych nie częściej niż raz na dobę (zaleca się raz na miesiąc). Nie wymaga się dostarczania danych o mocy pobieranej i energii biernej.
Obecnie obowiązujące przepisy nie odnoszą się w żaden sposób do instalacji inteligentnych liczników, pozwalających na dwukierunkową komunikację. Przepisy wskazanego wyżej rozporządzenia zakładają jedynie instalację w grupach przyłączeniowych I–IV liczników umożliwiających zdalny odczyt danych oraz przewidują możliwość instalacji takich liczników w grupie V, w której znajduje się większość potencjalnych odbiorców usługi. Podkreślić także należy, że przepisy rozporządzenia nie stoją na przeszkodzie instalacji inteligentnych liczników, bowiem rozporządzenie określa jedynie wymagania minimalne.
Ochrona danych osobowych w systemach smart meteringu
Z tematyką tzw. inteligentnych liczników pomiarowych nieodłącznie związany jest także temat ochrony danych osobowych. Obecnie, zgodnie z art. 9c ust. 5a Prawa energetycznego: „operatorzy systemów dystrybucyjnych, instalujący u odbiorców końcowych przyłączonych do ich sieci liczniki zdalnego odczytu, są obowiązani chronić dane pomiarowe dotyczące tych odbiorców na zasadach określonych w Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.)”.
Zgodnie z art. 23 ust 1 pkt 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t. jedn. Dz. U. 2015, poz. 2135 z późn. zm.), przetwarzanie danych osobowych jest dopuszczalne m.in. wtedy, gdy osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę, a zatem taką zgodę powinni uzyskiwać również operatorzy wprowadzający inteligentne opomiarowanie.
Inne podstawy przetwarzania danych wskazane w tym przepisie nie znajdą zastosowania, bowiem brak jest przepisów szczególnych nakładających obowiązek instalacji liczników inteligentnych i wskazujących cele, jakim ma to służyć. Oznacza to, że przetwarzanie danych przez operatorów nie jest „niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa”.
Nie znajdzie zastosowania także przesłanka w postaci konieczności realizacji umowy, ponieważ w celu dokonania rozliczeń zużycia energii nie jest konieczne pozyskiwanie tak szczegółowych danych, jakie mają dostarczać inteligentne liczniki.
Operatorzy wprowadzający inteligentne opomiarowania powinni wziąć także pod uwagę, że zgodnie z art. 24 ust. 1 Ustawy o ochronie danych osobowych, administrator danych osobowych jest zobowiązany poinformować tę osobę o celu zbierania danych, prawie dostępu do danych osobowych i ich poprawiania, a także zapewnić, aby dane były m.in. zbierane dla oznaczonych, zgodnych z prawem celów i niepoddawane dalszemu przetwarzaniu niezgodnemu z tymi celami. Ponadto dane te powinny być merytorycznie poprawne i adekwatne w stosunku do celów, w jakich są przetwarzane, a także przechowywane w postaci umożliwiającej identyfikację osób, których dotyczą, nie dłużej niż jest to niezbędne do osiągnięcia celu przetwarzania.
Operator, jako administrator danych osobowych, ma także obowiązek poinformować każdą osobę, której dane osobowe pozyskuje, o przysługującym jej prawie do kontroli przetwarzania danych tejże osoby, zawartych w zbiorach danych, w tym m.in. prawie do żądania: uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania danych osobowych, czasowego lub stałego wstrzymania ich przetwarzania lub ich usunięcia, jeżeli są one niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały zebrane z naruszeniem ustawy albo są już zbędne do realizacji celu, dla którego zostały zebrane. Administrator danych osobowych jest ponadto obowiązany stosować środki techniczne i organizacyjne zapewniające ochronę przetwarzania danych osobowych, odpowiednią do zagrożeń oraz kategorii objętych ochroną, a w szczególności powinien zabezpieczyć dane przed ich: udostępnieniem osobom nieupoważnionym, zebraniem przez osobę nieuprawnioną, przetwarzaniem z naruszeniem ustawy oraz zmianą, utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Podsumowanie
Wdrażanie idei i technologii inteligentnych sieci elektroenergetycznych smart grid oraz systemów smart metering uznawane jest obecnie za konieczność, jednak z uwagi na brak podstawy prawnej w przepisach, zrealizowanie tego celu nie jest prostą sprawą.
Dostęp do energii po atrakcyjnych cenach oraz budowanie bezpieczeństwa energetycznego to wciąż tylko hasła i slogany, a niestety w materii prawnej niewiele się dzieje, aby te hasła znalazły podstawy prawne. Należy mieć nadzieję, że prace nad tak długo już zapowiadaną i oczekiwaną ustawą o inteligentnych sieciach w końcu zostaną zakończone, a ustawa wejdzie do polskiego porządku prawnego, co z pewnością ułatwi budowanie sieci smart grids, w których niebagatelną rolę odgrywają też budynki, jako odbiorcy energii elektrycznej i innych mediów.
Autor: Beata Sałdan, radca prawny, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, wpisana na listę radców prawnych w OIRP w Krakowie. Prowadzi własną kancelarię prawną; specjalizuje się w obsłudze podmiotów gospodarczych, w szczególności podmiotów z branży e-commerce oraz z branży budowlanej.
Tekst pochodzi z nr 2/2016 magazynu „Inteligentny Budynek”. Jeśli Cię zainteresował, ZAREJESTRUJ SIĘ w naszym serwisie, a uzyskasz dostęp do darmowej prenumeraty w formie drukowanej i/lub elektronicznej.